Gebouwen met een nieuw verhaal

Paleis op de Dam

Midden op de Dam staat het Koninklijk Paleis, ooit stadhuis en paleis, nu museum. Het bouwwerk, ontworpen door Jacob van Campen, is tussen 1648 en 1665 gebouwd als stadhuis. Het weervaantje op de centrale toren verwijst daar nog naar. Het gouden schip is een symbool van de zeevaart die van groot belang was voor de stad (meer feitjes over het Paleis op de Dam luister je hier). Na anderhalve eeuw dienst te hebben gedaan als stadhuis, fungeerde het Paleis 5 jaar als Koninklijk en Keizerlijk Paleis, en bijna 2 eeuwen als ontvangstpaleis van de Oranjes. In de 19e-eeuw werd het Paleis nog even bewoond door Napoleons jongere broer. Nu zie je er tentoonstellingen en is het een bezoekerscentrum. Een jaarlijkse wisselende zomertentoonstelling illustreert de rijke geschiedenis van het gebouw. 

• Koninklijk Paleis | Dam

Paradiso

Paradiso werd in 1880 gebouwd als kerk en tot 1965 ook zo gebruikt. In 1967, toen het gebouw 2 jaar leeg stond, werd het bezet door krakers die er een cultureel centrum van wilden maken. Zij doopten ‘het kosmisch ontspanningscentrum Paradiso’. In 1982 werd Paradiso geprofessionaliseerd en maakte het langzaam maar zeker naam als één van de bekendste concertzalen van Europa. 

• Paradiso | Weteringschans 6-8

Melkweg

In de 19e-eeuw werd aan de Lijnbaansgracht een suikerfabriek gebouwd: De Granaatappel. In 1920 werd die failliet verklaard en werd een deel van de fabriek verkocht aan een bedrijf dat er melk opsloeg. In 1970 transformeerde een theatergezelschap het pand tot een ontmoetingsplek en evenementenlocatie. Met een knipoog naar het verleden werd het 'de Melkweg' genoemd. Nu is trekken de concertzalen van de Melkweg jaarlijks duizenden bezoekers. 

• Melkweg | Lijnbaansgracht 234A

De Schreierstoren

De toren op de Geldersekade is rond 1487 gebouwd als verdedigingstoren van de stadsmuur. Nadat de toren zijn verdedigende functie had verloren, deed het een tijd dienst als havenkantoor. In de 17e- en 18e-eeuw gingen de VOC-bemanningen hier aan boord van de lichters (een soort platbodems) die hen naar Texel vervoerden, waar de Oostindiëvaarders lagen te wachten op een gunstige wind om uit te kunnen varen. De legende wil dat de toren haar naam dankt aan de 'schreiende' vrouwen die hier afscheid van hun mannen namen. Nu vind je in de toren een proeflokaal en café.

• Schreierstoren | Prins Hendrikkade 94-95

Het Scheepvaartmuseum

Amsterdam's nationale maritieme museum is gevestigd in het voormalige arsenaal van de Nederlandse marine, het ’s Lands Zeemagazijn. Het majestueuze gebouw aan het Kattenburgerplein is in 1656 ontworpen door Daniël Stalpaert en werd gebruikt als pakhuis voor kanonnen, zeilen, vlaggen en andere zaken die nodig waren voor de oorlogsvloot. Deze functie hield het tot in de jaren '70 van de vorige eeuw. In 1973 werd het Scheepvaartmuseum geopend. Van 2009 tot 2011 werd het gebouw flink onder handen genomen en kreeg het een heel nieuw glazen dak.

• Scheepvaartmuseum | Kattenburgerplein 1

H'ART Museum

In 1680 liet een rijke handelaar zijn fortuin na aan de diaconie van Amsterdam, dat een deel ervan inzette om het Amstelhof te bouwen, een tehuis voor oudere vrouwen. Het Amstelhof bleef ruim 300 jaar een verpleeghuis. In 1999 bleek het niet langer geschikt voor verpleging. De laatste bewoners vertrokken in 2007, waarna het pand is verbouwd tot museum. Architect Hans van Heeswijk liet een groot deel van de klassieke ruimtes intact – de keuken is nog precies zoals het vroeger was – en restaureerde de gevels. In 2009 opende H'ART Museum er haar deuren. 

• H'ART Museum | Nieuwe Keizersgracht 1

De Bazel

De Nederlandsche Handel Maatschappij is in 1824 door koning Willem I opgericht om de economie een boost te geven. Het hoofdkantoor is ontworpen door architect Karel de Bazel en gebouwd tussen 1919 en 1926. De architect overleed in 1923, 3 jaar voordat het gebouw voltooid is, maar het zou later wel zijn naam dragen: De Bazel. De Nederlandsche Handel Maatschappij focuste in eerste instantie op de handel van koloniale producten, maar gaandeweg verschoof de aandacht naar de financiële sector. Zo ontstond de Algemene Bank Nederland, later ABN AMRO, die in het pand hun hoofdkwartier hadden. In 1999 verhuisde de bank en werd het gebouw gerenoveerd. In 2007 opende het als het nieuwe Stadsarchief Amsterdam, een museum dat oude documenten van de stad toont. Ook het Bureau Monumenten & Archeologie (bMA) van de gemeente Amsterdam is te vinden in De Bazel. 

• Stadsarchief Amsterdam, De Bazel | Vijzelstraat 32

Magna Plaza

In 1899 opende een groots postkantoor zijn deuren aan de Nieuwezijds Voorburgwal, ontworpen door C.H. Peters. Het fungeerde als publiek postkantoor en als administratief hoofdkantoor van de PTT. In 1987 kondigde de PTT zijn vertrek aan en meteen werden er plannen gesmeed om van het gebouw een luxe winkelcentrum te maken. De nieuwe eigenaren vernieuwden het pand grondig, maar behielden wel de originele Neogotische elementen. In 1992 was Magna Plaza een feit, vol winkels en horeca. In 2018 kwam er nog een foodhal bij.

• Magna Plaza | Nieuwezijds Voorburgwal 182I

De Waag

De Waag, midden op de Nieuwmarkt, heeft wel iets weg van een kasteel. Dat is niet voor niks: het was een van de grote stadspoorten in de middeleeuwse stadsmuren van Amsterdam. De Sint Antoniespoort – zoals het gebouw toen heette – werd gebouwd in de 15e-eeuw en 2 eeuwen later tot waag verbouwd. Het deed daarna nog dienst als hoofdkwartier van de gildes, brandweerstation, museum en operatietheater. Leuk feitje: het schilderij De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp van Rembrandt zou gesitueerd zijn in De Waag. Nu vind je er een café en op de bovenverdiepingen de Waag, een instelling die zich bezighoudt met raakvlakken van kunst, technologie en elektronische media. 

• De Waag | Nieuwmarkt 4

A'DAM Toren

Een aantal van de bouwwerken in Noord, die je aantreft zodra je van de pont stapt, waren ooit van Shell. De Tolhuistuin was de bedrijfskantine, de A’DAM Toren was het kantoorpand, Toren Overhoeks geheten. De toren werd gebouwd in de jaren 60 en werd nog tot 2009 gebruikt door Shell. Nu vind je er een hotel, restaurant, bar en een sky-deck, inclusief over-de-rand-schommels. 

• A'DAM Toren | Overhoeksplein 5

Westergas

In 1885 liet het Britse Imperial Continental Gas Association een steenkolengasfabriek bouwen in Amsterdam West, die een groot deel van de stad een eeuw lang van gas zou voorzien. In 1967 sloten de deuren, en de Westergasfabriek werd daarna gebruikt als opslagterrein van het Gemeente Energie Bedrijf (GEB). Een deel van de gebouwen (waaronder de watertoren) werd gesloopt, andere bleven behouden, maar het terrein takelde steeds verder af en raakte verlaten. Toen in 1992 op het terrein culturele activiteiten werden georganiseerd, bleek dat zo succesvol dat de stad besloot er een park en cultureel centrum te maken. De Westergas opende in 2002 en huisvest nu restaurants, cafés, een bioscoop, kantoorpanden en op het terrein vinden jaarlijks festivals plaats. 

• Westergas | Pazzanistraat 37

Allard Pierson Museum

Het pand waar je nu het Allard Pierson Museum vindt, is in de periode 1865 tot 1869 gebouwd als hoofdkantoor voor De Nederlandsche Bank, de centrale bank van Nederland. Het werd ontworpen door Willem Anthonie Froger. De bank was toen al gevestigd aan de Oude Turfmarkt in 9 kleine panden naast elkaar. 6 daarvan werden vervangen door het nieuwe gebouw. In 1968 verhuisde de bank naar het Frederiksplein en het pand aan de Oude Turfmarkt werd gekocht door de Universiteit van Amsterdam, die het ter beschikking stelde aan het Allard Pierson Museum. Er werd flink gerenoveerd en sinds 1976 is het archeologische museum vol oude schatten gevestigd in de voormalige bank. 

• Allard Pierson Museum | Oude Turfmarkt 127

Nog meer herbestemde gebouwen

En er zijn natuurlijk nog veel meer mooie, oude, bijzondere gebouwen die een nieuwe bestemming hebben gekregen: Amsterdam staat er vol mee. Denk aan de Hallen, gehuisvest in de voormalige tramremise (de rails mochten blijven), zo ongeveer de hele NDSM-werf, grachtenpanden die nu musea zijn en bijzondere hotels die ooit begonnen als iets heel anders, zoals het Amrâth Amsterdam in het Scheepvaarthuis. Voor meer tips breng je een bezoek aan het ARCAM, waar je met andere ogen naar Amsterdamse architectuur leert kijken.