Libris-winnaar Safae El Khannoussi: ‘Grenzen bestaan niet alleen tussen landen, maar ook binnen een stad.’

Dit interview verscheen eerder in de mei-editie van de Uitkrant

Libris Literatuur Prijs 2025

De Marokkaans-Nederlandse schrijver Safae El Khanoussi (30) won deze maand de Libris Literatuur Prijs voor haar debuutroman Oroppa. In die roman, vernoemd naar het Arabische woord voor Europa, onthult ze met uitzonderlijke verbeeldingskracht de ‘verborgen geschiedenissen’ van migranten op het continent. In plaats van het clichéverhaal over ‘leven tussen twee culturen’, legt ze in Oroppa het politieke en koloniale fundament bloot van de trek van Noord-Afrika naar Europa. De roman werd eerder al bekroond met de Vlaamse Boon Literatuurprijs.

Op je 4e verhuisde je van Tanger in Marokko naar de Rivierenbuurt in Amsterdam. Hoe kijk je daarop terug?

‘De Rivierenbuurt was voor mij als kind een mysterieuze plek. Levens waren er anoniem, de taal en alles eraan was vreemd voor mij. Als tiener ontdekte ik dat het ook een duistere plek is, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog heel veel Joden zijn verraden. Het was een schokkende ontdekking dat op zo'n nietszeggende, burgerlijke plek de meest afschuwelijke kant van de mensheid tevoorschijn kan komen. Ik had sterk het gevoel dat de weggevaagde mensen er nog steeds waren. Ik voelde hun aanwezigheid.’ 

Wat voor verhalen kreeg je thuis mee?

‘Er werd thuis uit één boek gelezen en dat was de Koran. De verhalen die mij verteld werden gingen over de reizen die mijn ouders en mijn grootouders maakten. Maar ze gingen ook over de trek van mijn voorouders van het platteland naar de grote stad en over de politieke chaos en het tumult tijdens de koloniale overheersing en erna. Maar het waren vaak ook sprookjes. Mijn vader vertelde vaak verhalen waarin een mens soms ook een dier kon zijn. Ik wist niet wat ik meemaakte. Ik heb, denk ik, door mijn vader ontdekt wat voor een wonder het is dat een mens zoiets als fictie kan creëren.’ 

In Oroppa vertel je het verhaal van outcasts, mensen buiten het blikveld. Waarom was dat belangrijk voor jou?

‘De verhalen van gemarginaliseerde mensen worden in Nederlands doorgaans buiten de collectieve literaire verbeelding gehouden. Zolang deze verhalen worden gewist of tot een karikatuur worden gemaakt, hebben we een gebrek aan een soort historisch en collectief besef van wie deze mensen zijn en wie we zelf zijn als Europeanen. Want we missen iets, er is iets dat we totaal niet doorhebben.’  

Een belangrijk personage is Hind, een snackbarmedewerker in de Rivierenbuurt. Waarom begint het boek met haar?

‘Hind is een ontzettende stoner, een loser zonder ambitie. Maar er is een contrast tussen wat we van haar zien en wat er echt in haar omgaat. Dat is namelijk heel veel. Ze verlangt naar bepaalde bars, parken en straathoeken waar ze gelijkstemden tegen denkt te zullen komen: het 21e arrondissement.’ 

Wat is dat precies, het 21e arrondissement?

‘Het is een plek voor mensen die nergens echt thuishoren: ballingen, dromers, vergeten figuren. Maar het is geen fysieke plek. Het is een gevoel van verbondenheid tussen mensen met gedeelde ervaringen – van klasse, afkomst of gender. Het 21e arrondissement bestaat overal en nergens, en je herkent het pas als je er bent.’

Je zegt dat veel Amsterdammers zich in bubbels bewegen. Wat doet dat met de stad?

‘Grenzen bestaan niet alleen tussen landen, maar ook binnen een stad. Er zijn bepaalde wijken waar bepaalde mensen niet komen. Zo vind je altijd specifieke mensen in De Pijp en dat geldt ook voor Bos en Lommer. Dat doet iets met onze verbeelding en het bepaalt wie we zien als mede-Amsterdammers, wie bij ons hoort en wie niet.’ 

Wat zijn daarvan de gevolgen?

‘Als je je eigen geschiedenis niet kent en de vele verhalen die uiteindelijk hebben geleid tot wie jij bent of het leven dat je leidt, of de samenleving waar je toe behoort, dan bepaalt dat ook de manier waarop je de toekomst ziet. Met wie verbind je je? Op wie word je verliefd? Op wie stem je, met wie ben je solidair en wie zie je als vijand? De verbeelding speelt hierin een centrale rol. Als mensen altijd vreemde geesten blijven zonder gezicht, zonder naam, zonder geschiedenis en maar spookachtig door je stad blijven lopen, dan doet dat iets met hoe je je het leven voorstelt.’ 

Welke plekken in Amsterdam komen voor jou het dichtst bij dat 21e arrondissement?

‘Dat ga ik niet delen, want het is een geheim en bovendien dient het 21e arrondissement zich niet op commando aan. Maar Amsterdam is een heel bijzondere stad met oneindig veel kroegen. Elk café heeft de potentie om heel verrassend te zijn. Ik hou enorm van de Figurantenbar. Maar ook het Stadsarchief is een fantastische plek vol verrassingen. En er is bij mij in de buurt een Marokkaanse bakker die Balans heet. Daar kan je fenomenaal ontbijten. Ik hoop niet dat er nu ineens heel veel mensen naartoe gaan trouwens!’ 

Over Safae El Khanoussi

Safae El Khanoussi werd in 1994 geboren in Tanger en verhuisde op vierjarige leeftijd naar Amsterdam. Ze studeerde politieke filosofie aan de UvA en bracht in 2024 haar debuutroman Oroppa uit. Ze woont afwisselend in Amsterdam en steden als Caïro, Tunis en Parijs. In maart 2025 won ze de Boon Literatuurprijs en in mei 2025 de Libris Literatuur Prijs voor Oroppa.