De namen achter de straten

tekst: Cintha Rood

Cornelis Lelylaan

Ingenieur en politicus Cornelis Lely (1854-1929), een geboren Amsterdammer, is deels verantwoordelijk voor de letterlijke vorm van ons land. Hij is namelijk de drijvende kracht achter de drooglegging van de Zuiderzee én de ontwerper van de Afsluitdijk. Overigens kreeg hij buiten de stad een nog grotere eer: Lelystad werd naar de beste man vernoemd.

Jan Ligthartstraat

Zijn straat ligt in een onopvallende laagbouwwijk in West, maar Jan Ligthart (1859-1916) is allesbehalve een naam om te vergeten. Opgegroeid in de Jordaan (die hij zelf beschreef als een ‘open riool’ vol armoede en honger) groeide hij uit tot een internationale onderwijsvernieuwer. In een tijd waarin leerlingen hardhandig werden gestraft, pleitte Ligthart juist voor meer zachtheid en vrijheid voor het kind. Zijn vrouw, mede-onderwijzer Marie Cachet, speelde daarbij ook een belangrijke rol als zijn raadgever.

Pieter Lastmankade

Pieter Lastman (1583-1633) was een schilder van onder andere Bijbelse verhalen en de klassieke mythologie, en was daar zo goed in dat niemand minder dan Rembrandt van Rijn bij hem in de leer ging. Daarmee bleek hij van grote invloed op zijn wereldberoemde leerling. Beetje lullig dat hij alleen maar een kade kreeg en Van Rijn een park én een plein.

Sophie Redmondplein

Toegegeven: als vrouw kom je er schraal vanaf tussen de vernoemingen in Amsterdam, maar als vrouw van kleur helemaal. Dit plein in Zuidoost wordt gelukkig omringd door andere vrouwelijke grootheden, zoals politicus Isabella Richaards en feminist Asta Elstak. Sophie Redmond (1907-1955) was schrijfster, politiek activist én actrice en vooral: een van de eerste zwarte, vrouwelijke artsen. Ze was bepalend voor de vrouwengeschiedenis in Suriname en fervent voorvechter van de Surinaamse cultuur.

Joan Muyskenweg

Deze weg tussen Duivendrecht en de Amstel voert je langs grijze bedrijfspanden en fietspaden waar je in het donker liever wegblijft. Joan Muysken (1894-1945) had een betere weg verdiend. Hij was ingenieur en besloot in 1944 na een verzetsdaad niet onder te duiken, om repercussies op anderen te voorkomen. Hij werd gevangengezet onder erbarmelijke omstandigheden in Duitsland en keerde kort na de bevrijding doodziek terug naar Delft. Daar overleed hij in augustus van dat jaar nog.

Sajetplein

Even knipperen en je rijdt dit plein in Oost zo voorbij. De Amsterdamse arts en socialist Benedictus Herschel Sajet (1887-1986) maakte zich veertig jaar hard voor verbetering van gezondheidszorg in Amsterdam. Ook zorgde hij eigenhandig voor woonvormen voor mensen met een verstandelijke beperking en de bouw van bejaardentehuizen.

Jan Schaeferbrug

Het uitzicht vanaf deze brug, die de Piet Heinkade met het Java-eiland verbindt, is niet zelden oogverblindend. PvdA’er Jan Schaefer (1940-1994) was een politiek fenomeen. Met z'n slogan ‘In gelul kun je niet wonen’ zorgde de stadsvernieuwer er in de jaren tachtig eigenhandig voor dat er veel meer woningen werden bijgebouwd. Als voorstander van renovatie in plaats van afbraak bleef het karakter van onder andere De Pijp door zijn toedoen behouden.

Ton de Leeuwstraat

Deze componist, docent en directeur van het Conservatorium is met de parallel gelegen Annie M.G. Schmidtstraat, de Harry Banninkstraat en het Conservatorium van Amsterdam in het centrum in goed muzikaal gezelschap. Ton de Leeuws (1926-1996) boek Muziek van de twintigste eeuw is nog altijd een standaardwerk voor muziekvakonderwijs.

Johan van Hasseltweg

Deze route, vanaf het pontje naar Oost naar het Mosplein, is misschien niet de mooiste door het noordelijke deel van Amsterdam, maar de lengte van de weg doet Johan van Hasselt (1850-1917) wel eer aan. Ingenieur Van Hasselt maakte als directeur van de Dienst der Publieke Werken in 1900 een ontwerp voor de ontwikkeling van Noord. Naast de weg zijn er ook nog twee insteekhavens naar hem vernoemd.

J.H. van Heekweg

Tegen de rand van het landelijke groen van Zunderdorp aan kreeg Jan Herman van Heek (1873-1957) z’n eigen weg. Als textielfabrikant had-ie misschien niet zo veel met Noord, wel was hij beroemd om zijn immense kunstcollectie en rol als natuurbeschermer. De Universiteit van Amsterdam eerde hem hierom dan ook met een eredoctoraat.

Man vs. vrouw

Inderdaad: dit overzicht telt negen mannen en één vrouw. De vernoemingen in Amsterdam zijn dan ook niet bepaald 50-50; volgens onderzoek van De Correspondent is het eerder 88-12 – vandaar ook onze keuze naar rato. En ja, natuurlijk waren politieke, stedenkundige of medische figuren vroeger vaker man dan vrouw, maar ook in culturele beroepen delft de vrouw het onderspit. Over straatnamen is sowieso veel te doen: ook de zwarte gemeenschap ziet zichzelf amper gerepresenteerd in het straatbeeld – om nog te zwijgen over de vernoemingen naar koloniale overheersers. De gemeenteraad is bezig met een inclusiever naamgevingsstelsel, maar zelf actie ondernemen kan ook. Op amsterdam.nl/straatnamen publiceert de gemeente nieuwe wijken of bouwwerken waarvoor je een verzoek kunt indienen.