De Tweede Wereldoorlog en de voormalige Nederlandse koloniën

Oorlog en uitbuiting - activisme en onafhankelijkheidsstrijd

De Tweede Wereldoorlog bracht grote veranderingen in de voormalige koloniën Indonesië, Suriname en de zes Nederlands-Caribische eilanden Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Veranderingen die het activisme en verzet tegen Nederland als koloniale onderdrukker stimuleerden.

Meteen na de oorlog en de capitulatie van Japan wilden de meeste Indonesiërs onafhankelijk worden, maar Nederland voerde een bloedige oorlog (1945 -1949), in een vergeefse poging de kolonie te behouden.

Ook de nasleep en de doorwerking van het koloniale verleden tot op de dag van vandaag komen aan bod.

Duitsers, Joodse vluchtelingen en Caribische activisten in één kamp

De tentoonstelling, deels gebaseerd op nieuw historisch onderzoek, biedt door het vertellen van meer dan dertig persoonlijke verhalen een nieuwe, completere kijk op de koloniale geschiedenis. Direct na de bezetting van Nederland door nazi-Duitsland worden in de koloniën alle Duitsers en NSB-ers gevangen gezet. Maar ook anti-koloniale activisten. De Curaçaose activist Pedro Medardo de Marchena bijvoorbeeld, omdat hij “gevaarlijk voor de rust en algemene veiligheid” zou zijn. Duits-Joodse vluchtelingen worden in eerste instantie in hetzelfde kamp opgesloten. Onlangs werd in de Tula lezing gepleit voor rehabilitatie van Medardo de Marchena. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Indonesië bezet door Japan en de Indonesiërs ontvangen de Japanners veelal als bevrijders. In Suriname, Curaçao en Aruba arriveren Amerikaanse militairen om de grondstoffenindustrie te beschermen tegen Duitse aanvallen: 60% van het bauxiet voor de Amerikaanse gevechtsvliegtuigen komt tussen 1940 en 1943 uit Suriname. Het grootste deel van de brandstof voor die vliegtuigen komt van de raffinaderijen op Curaçao en Aruba.

Voor het eerst wordt er ook een eigen leger opgericht, de Schutterij. Een Surinaamse schutter vertelt: “������de dienstplicht heeft meer gelijkheid gebracht… Dat die blanke jongens hetzelfde moesten doen als die zwarte jongens gaf meer zelfvertrouwen.” Zwarte bewoners krijgen leidinggevende posities en het belang van Suriname en de eilanden voor de oorlogsindustrie versterkt het gevoel van eigenwaarde. De Amerikanen brengen ook nieuwe producten mee, een nieuwe mode en uitgaanscultuur. In 1942 opent Pepsi-Cola een fabriek op Aruba.

Onderdrukking en uitbuiting

In Indonesië worden Europese en één op de vijf Indo-Europese burgers door de Japanse bezetter gevangen gezet. Er worden minimaal 70.000 vrouwen tot sekswerk gedwongen, vooral Aziatische, maar ook Europese en Indo-Europese vrouwen. Twaalf miljoen Javanen en vele andere Indonesiërs werken als dwangarbeider en twee miljoen mensen op Java verhongeren door economische uitbuiting van de Japanners. Een Indonesier vertelt: 'Toen dacht ik: hoor eens, we moeten zowel de Nederlanders als de Japanners eruit gooien'

Baas in eigen huis!

De Surinaamse Wim Bos Verschuur, die in 1943 de Unie Suriname opricht met als motto Baas in eigen huis!, klaagt bij de Nederlandse regering in Londen dat Suriname “weinig verschilt van een dictatuur”. Later wordt hij gevangengezet. Massaal voeren Surinamers actie voor zijn vrijlating. Om een opstand te voorkomen, laat de regering de gehate gouverneur overplaatsen. Zijn opvolger laat Bos Verschuur vrij.

In Nederland is op 15 augustus de Japanse capitulatie herdacht en twee dagen daarna wordt elk jaar in Indonesië de Onafhankelijkheidsdag gevierd. Er is aandacht voor zowel het wrede Japanse regime als het verzet tegen de eeuwenlange Nederlandse koloniale onderdrukking in Indonesië.